Ἡ πρώτη ἐντολή πού ἔλαβε ὁ Ἀδάμ ἀπό τόν Πλάστη καί Δημιουργό Του,
ἦταν “ἀπό τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλόν καί πονηρόν οὐ φάγεσθε”
(Γεν.2,16-17). Μέ τήν ἀπαγορευτική αὐτή δηλαδή ἐντολή, πού ἔδωσε στούς
πρωτοπλάστους, λένε πολλοί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, ὁ ἴδιος ὁ Θεός
νομοθετεῖ τή νηστεία, ἡ ὁποία, ὅπως λέγει ὁ Μέγας Βασίλειος, εἶναι
“συνομήλικη τῆς ἀνθρωπότητας”.
Χριστιανική ζωή, χωρίς ἄσκηση, κανένα νόημα δέν έχει! Καί δέν μπορεῖ μ’ἄλλον τρόπο νά ἀπαλλαγεῖ κανείς ἀπό τό ζυγό τῆς ἁμαρτίας, ἀπό τήν κυριαρχία τῶν παθῶν καί ν’ἀκολουθήσει, μ’αὐταπάρνηση τό θέλημα τοῦ Κυρίου, παρά μόνο μέ τήν ἄσκηση.
Ἡ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματς ὁδηγεῖ τόν πιστό Χριστιανό καί τόν ἐνισχύει σ’ ὅλη τήν ἀσκητική του προσπάθεια. Καί ἡ νηστεία εἶναι ἕνα ἀπό τά πιό σπουδαία κι ἀποτελεσματικά ὅπλα τοῦ πνευματικοῦ μας ἀγώνα. Αὐτό τό βεβαιώνει ὁ ἀδιάψευστος λόγος τοῦ Θεοῦ. Μᾶς τό φανερώνει ἡ ζωή τῶν Ἁγίων μας. Αὐτό πιστεύει καί διδάσκει ἡ Ἐκκλησία μας ἀπό τά πρῶτα κιόλας χρόνια της.
Σήμερα ὅμως, ἔχουμε μιά τάση, πολύ ἐπικίνδυνη καί δέ θά φοβόμουν νά πῶ, μιά τάση καί διάθεση δαιμονική, ν’ ἀμφισβητοῦμε τό ἕνα, νά θεωροῦμε ἀνούσιο τό ἄλλο, νά ὑποτιμοῦμε τούς ἐκκλησιαστικούς θεσμούς καί νά διαλέγουμέ γιά τή ζωή μας, ἐκεῖνα τά εὔκολα, ἐκεῖνα πού μᾶς βολεύουν, πού δέν ἀπαιτοῦν πολύν κόπο καί ἄσκηση.
Καί δυστυχῶς κι ἡ νηστεία εἶναι μιά ἐντολή πού ξεχάσαμε! Ἄλλοι, δέν τήν τηροῦν καθόλου. Ἄλλοι πάλι, νηστεύουν τυπικά, ἐξωτερικά. Ἀγνοοῦν τήν βαθύτερη σημασία τῆς νηστείας, δέν ἔχουν ἐπίγνωση τοῦ τί κάνουν, ἀλλά οὔτε καί γνωρίζουν ποιά εἶναι ἡ πραγματική νηστεία, κάτι πού πρέπει ὁπωσδήποτε νά γνωρίζει καί νά ἐφαρμόζει ἕνας συνειδητός πιστός.
Εἶναι χρέος ὅλων μας νά κατανοήσουμε καλύτερα τό ἀληθινό νόημα τῆς νηστείας, νά συνειδηοόποιήσουμε τήν ἐξαιρετικά μεεγάλη σημασία της γιά τήν πνευματική μας ζωή καί νά γνωρίσουμε -ὅσοι ἤδη δέν τό γνωρίζουμε- πότε καί πώς ὀφείλουμε νά νηστεύουμε.
1. Τί εἶναι ἡ νηστεία;
Ἡ λέξη νηστεία εἶναι σύνθετη καί προέρχεται ἀπό τό ἀρνητικό μόριο “νη” καί τό ρήμα “ἐσθίω”, πού σημαίνει τρώγω.
Νηστεία ἀρχικά σήμαινε τήν πλήρη ἀποχή ἀπό τροφές καί ποτά, τήν πλήρη, δηλαδή, ἀσιτία καί ἀτροφία. Ὕστερα πῆρε ἄλλο νόημα. Ἔτσι νηστεία σήμαινε νά ἀποφεύγεις μερικά φαγητά καί ἄλλα νά μπορεῖς νά τά τρῶς. Ὅ,τι δηλαδή σημαίνει καί σήμερα. Μετά, ξεχώρισαν καί οἱ τροφές, σέ νηστίσιμες καί ἀρτύσιμες. Μέ τή διάκριση τῶν τροφῶν συνδέεται κι ἕνας ἄλλος ὄρος, ἡ ξηροφαγία. Τό νά τρῶς δηλαδή ἀμαγείρευτες τροφές.
Ἡ νηστεία εἶναι ἕνας πανάρχαιος ἐκκλησιαστικός θεσμός. Τή συναντοῦμε σέ ἀρχαίους λαούς τῆς Ἀνατολῆς, στούς ἀρχαίους Ἕλληνες καί τούς Ρωμαίους. Ὅλοι αὐτοί οἱ λαοί πίστευαν ὅτι μέ τή νηστεία μποροῦν νά ἐξευμενίσουν τούς θεούς, νά ἐξαγνιστοῦν καί νά ἐξυψωθοῦν πνευματικά.
2. Ἡ νηστεία στά χρόνια τῆς Π. Διαθήκης.
Ἄς παρακολουθήσουμε ὅμως ἱστορικά τήν ὑπόθεση τῆς νηστείας, γιά νά δοῦμε πόσο ἐκτιμήθηκε ἀπό τούς Ἁγίους καί πόσα καλά προσέφερε.
α) Ὁ θεόπτης Μωυσής, ἀφοῦ νήστεψε σαράντα ἡμέρες, τόλμησε νά ἀνεβεῖ στήν κορυφή τοῦ ὄρους Σινᾶ γιά νά παραλάβει τίς πλάκες μέ τίς δέκα ἐντολές. Δέ θά ἔβρισκε τό θάρρος νά πλησιάσει τήν κορυφή πού κάπνιζε ἀπό τή θεία παρουσία, ἄν δέν εἶχε ὁπλισθεῖ μέ τή νηστεία. Νήστεψε κι ἔτσι μπόρεσε νά συνομιλήσει μέ τό Θεό.
β) Ὁ Προφήτης Σαμουήλ, γεννήθηκε ἀπό τή στείρα Ἄννα, μετά ἀπό πολλές προσευχές καί νηστεῖες.
γ) Τό μεγάλο ἥρωα Σαμψών, τί ἦταν ἐκεῑνο πού τόν ἔκανε ἀκαταμάχητο; Ἡ νηστεία! “Μέ τή νηστεία συνελήφθη στά σπλάγχνα τῆς μητέρας του! Ἡ νηστεία τόν γέννησε. Ἡ νηστεία τόν θήλασε. Ἡ νηστεία τόν ἀνέθρεψε. Ἡ νηστεία ἐκείνη, πού ὅρισε ὁ ἄγγελος στή μητέρα του, νά μή γευθεῖ, δηλαδή, ποτέ κρασί ἤ ἄλλο πιοτό.Ὅσο ὁ Σαμψών συζοῦσε μέ τή νηστεία νικοῦσε καί σκότωνε κατά χιλιάδες τούς Φιλισταίους, γκρέμιζε πύλες ὀχυρωμένων πόλεων, ἔπνιγε μέ τά χέρια του λιοντάρια. Ὅταν ὅμως ἐγκατέλειψε τή νηστεία καί τόν ὁδήγησε ἡ Δαλιδά στή μέθη καί τήν πορνεία, πιάστηκε αἰχμάλωτος, τυφλώθηκε καί γελοιοποιήθηκε ἀπό τούς ἐχθρούς του.”
δ) Μετά ἀπό νηστεία σαράντα ἡμερῶν ἀξιώθηκε ὁ Προφήτης Ἠλίας νά ἀντικρίσει τόν Κύριο. Μετά ἀπό νηστεία ἀνέστησε τό πεθαμένο παιδί καί ἀποδείχθηκε ἰσχυρότερος ἀπό τό θάνατο. ‘Έπειτα ἀπό νηστεία ἐμπόδισε τόν οὐρανό νά βρέξει ἐπί τρεισήμισι χρόνια. Γιά νά μαλακώσει τή σκληροκαρδία τῶν Ἰσραηλιτῶν, πού εἶχαν ριχθεῖ στήν ἀσέβεια καί τήν παρανομία, τούς τιμώρησε μ’ αὐτή τήν κακοπάθεια τῆς ἀνομβρίας. Ἔτσι προκάλεσε σέ ὁλόκληρο τό λαό ὑποχρεωτική νηστεία, μέχρις ὅτου μετανόησαν καί ἐπανόρθωσαν τήν ἁμαρτία, πού προῆλθε ἀπό τήν καλοπέραση καί τό μαλθακό βίο.
ε) Ὁ Προφήτης Δανιήλ, πού γιά ἕνα εἰκοσαήμερο δέ γεύθηκε ψωμί, οὔτε ἤπιε νερό, δίδαξε καί τά λιοντάρια ἀκόμη νά νηστεύουν. Τά πεινασμένα λιοντάρια ἀπέφυγαν νά τόν κατασπαράξουν σάν νά εἶχε σῶμα κατασκευασμένο ἀπό πέτρα ἤ χαλκό ἤ ἄλλο σκληρό ὑλικό. Ἡ νηστεία δυνάμωσε τό σῶμα του Προφήτη καί τό ἔκανε ἀπρόσβλητο ἀπό τά δόντια τῶν θηρίων.
στ) Μέ νηστεία καί μετάνοια τῶν κατοίκων καί τῶν ζώων τῆς Νινευί, ἀνταποκρίθηκαν στό κάλεσμα τοῦ Ἰωνᾶ οἱ Νινευίτες καί γλίτωσαν τή φοβερή καταστροφή.
3. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός καί ἡ νηστεία.
Προτοῦ ἀναφερθοῦμε στή συνέχεια στή διδασκαλία τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἄς θυμηθοῦμε δυό πρόσωπα ἀπό τό χῶρο τῆς Καινῆς Διαθήκης, τά ὁποῖα μποροῦν νά θεωρηθοῦν πρότυπα νηστευτῶν.
Ἡ μία εἶναι ἡ Προφήτις Ἄννα, ἡ ὁποία μαζί μέ τό δίκαιο Συμεών ὑποδέχθηκε στό ναό τόν Κύριο, βρέφος σαράντα ἡμερῶν. Γι’ αὐτήν ὁ Εὐαγγελιστής Λουκᾶς ἀναφέρει ὅτι “δέν ἔφευγε καθόλου ἀπό τό Ναό καί μέρα καί νύκτα μέ νηστεῖες καί προσευχές δοξολογοῦσε τό Θεό”. (Λουκᾶ 2, 36).
Ἡ ἄλλη μορφή εἶναι ὁ Τίμιος Πρόδρομος. Ἡ αὐστηρότατη ζωή του ἦταν μιά συνεχής νηστεία. Δέν εἶχε οὔτε κρεβάτι, οὔτε τραπέζι, οὔτε κτήματα, οὔτε ζῶα. οὔτε ἀποθῆκες τροφίμων, οὔτε τίποτε ἄλλο ἀπ’αὐτά πού θεωροῦνται ἀπαραίτητα γιά τή ζωή. Γι’ αὐτόν ὅμως, πού ἡ ζωή του ἔγινε ἕνα συγκλονιστικό προσκλητήριο πρός τό λαό, γιά νά ἐπιστρέψει κοντά στό Θεό, μέ τή μέτάνοια καί τή νηστεία, εἶπε ὁ Κύριος, ὅτι “ὑπῆρξε ὁ σπουδαιότερος ἀπ’ ὅσους γέννησαν οἱ γυναῖκες”.
Γιά ὅλες τίς ἀρετές, τύπο καί ὑπογραμμό ἔχουμε τόν ἴδιο τόν Κύριο. Δυό εἶναι τά οὐσιώδη στοιχεῖα πού διασώζουν τά ἱερά Εὐαγγέλια γιά τή στάση τοῦ Ἰησοῦ, στό θεσμό τῆς νηστείας.
α) Πρῶτα, τό προσωπικό του παράδειγμα. Ἀφοῦ νήστεψε τά πάντα σαράντα ὁλόκληρες μέρες καί νύκτες καί προσευχήθηκε, ἄρχισε τό δημόσιο ἔργο Του, ἐδῶ στή γῆ. Μέ τή νηστεία ὀχύρωσε καί ἐξόπλισε τή σάρκα πού πῆρε γιά νά μᾶς σώσει. Ἡ ἐξαντλητική του νηστεία, ἔδωσε ἀφορμή, προκάλεσε τό διάβολο γιά νά τόν πειράξει. Γιά νά δώσει καί σέ μᾶς ὑπόδειγμα, νά ἑτοιμαζόμαστε μέ νηστεῖες καί νά προγυμναζόμαστε στούς ἀγῶνες ἐναντίον τῶν πνευματικῶν ἀντιπάλων.
β) Καί δεύτερο, στήν ἐπί τοῦ Ὄρους ὁμιλία Του καθορίζει ποιά εἶναι ἡ ἀληθινή καί ἡ εὐάρεστη μπροστά στό Θεό νηστεία. Ἄς ἀκούσουμε καί πάλι τή σχετική διδασκαλία του: “Ὅταν νηστεύετε, μή γίνεστε σκυθρωποί, ὅπως οἱ ὑποκριτές, πού παραμορφώνουν τά πρόσωπά τους γιά νά δείξουν στούς ἀνθρώπους ὅτι νηστεύουν. Σᾶς διαβεβαιώνω πώς ἔτσι ἔχουν κιόλας λάβει τήν ἀνταμοιβή τους. Ἐσύ, ἀντίθετα, ὅταν νηστεύεις περιποιήσου τά μαλλιά σου καί νίψε τό πρόσωπό σου, γιά νά μή φανεῖ στούς ἀνθρώπους ἡ νηστεία σου, ἀλλά στόν Πατέρα σου, πού βλέπει τίς κρυφές πράξεις καί ὁ Πατέρας σου, πού βλέπει τίς κρυφές πράξεις, θά σοῦ τό ἀνταποδώσει φανερά”. (Ματθ.6, 16-18)
Ἐπίσης, ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ, “τοῦτο τό γένος ἐν οὐδενί δύναται ἐξελθεῖν, εἰ μή ἐν προσευχῇ καί νηστείᾳ” (Μάρκ. 9, 29), ὅταν τόν ρώτησαν οἱ μαθητές Του γιατί δέν μπόρεσαν νά θεραπεύσουν τόν σεληνιαζόμένο νέο, δείχνει τή δύναμη τῆς νηστείας νά ἐκδιώκει ἀκόμη καί δαιμόνια, ἀλλά καί τήν ἰσότιμη ἀξία της μέ τήν προσευχή.
Πρώτη ἐμφανίζεται ἡ νηστεία πρίν ἀπό τό Πάσχα καί μετά ἡ νηστεία δυό ἡμερῶν τῆς ἑβδομάδας, τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς. Ἀπό διάφορες ἱστορικές μαρτυρίες πού ἔχουμε, μαθαίνουμε ὅτι ἡ νηστεία τῶν πρώτων χριστιανῶν διαρκοῦσε ὁλόκληρη τή μέρα, ἀπό τό πρωί ὥς τό βράδυ. Καί ἀσφαλῶς σήμαινε, τέλεια ἀσιτία.
Μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου καί μέ τήν ἐπίδραση τοῦ ἀσκητικοῦ καί μοναχικοῦ βίου, πού ἄρχισε νά ἀναπτύσσεται καί νά ἀκμάζει, οἱ νηστεῖες διαμορφώθηκαν καί ὡς πρός τή χρονική τους διάρκεια καί ὡς πρός τόν τρόπο τηρήσεώς τους.
Ἕνα σοβαρό, ὅμως, ἐρώτημα προβάλλει: Ποιό, τελικά, εἶναι τό νόημα τῆς νηστείας; Τί ἐπιδιώκουμε μέ τή νηστεία; Ποιά εἶναι ἡ ἀξία της;
Πρῶτα ἀπ’ὅλα μέ τή νηστεία ἐπιδιώκουμε τήν κάθαρση τῆς ψυχῆς καί τοῦ
σώματος. Εἶναι ἕνα μαχαίρι ἡ νηστεία πού κόβει τά σαρκικά πάθη καί μᾶς
ἀπαλλάσσει ἀπό τήν τυραννία τους. Μᾶς ἀπαλλάσσει καί ἀπό τούς αἰσχρούς
καί βρωμερούς λογισμούς. Καθαρίζει τό νοῦ μας καί μᾶς ἀνεβάζει, ὡς σκάλα
νοητή, μέχρι τόν οὐρανό.
Ἡ νηστεία παρομοιάζεται καί μέ ὅπλο ἀπό τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Κρατώντας τό ὅπλο αὐτό οἱ χριστιανοί, ἀντιμάχονται τό διάβολο καί ἀποκρούουν τίς προσβολές τῶν πονηρῶν πνευμάτων. Παράλληλα, ἡ νηστεία μᾶς ἐνισχύει στήν προσπάθειά μας νά ἀποκτήσουμε πνευματικές ἀρετές.
Πρωτίστως, ὅμως, ὁ βαθύτερος σκοπός τῆς νηστείας εἶναι ἡ κοινωνία τοῦ πιστοῦ μέ τό Θεό. Ὁ δρόμος πού ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο πρός τό Θεό, εἶναι ἡ νηστεία καί ἡ πνευματική καθαρότητα, πού ἡ ἀληθινή νηστεία ἐξασφαλίζει. Χωρίς αὐτή τήν προϋπόθεση, εἶναι ἀδύνατο νά πλησιάσουμε τό Θεό, νά πετύχουμε καθαρή προσευχή, νά γίνουμε κοινωνοί τῆς χάριτός Του.
Ἄς ἀκούσουμε αὐτούσιες τίς γνῶμες καί τή διδασκαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας:
“Φάρμακο εἶναι ἡ νηστεία”, λέγει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος.
Κι ὁ Μέγας Βασίλειος, συμπληρώνει: ” Ἡ νηστεία προστατεύει τα νήπια. Σωφρονίζει τούς νέους. Κάνει σεβάσμιους τούς γέροντες. Ἀναστέλλει καί χαλιναγωγεῖ τίς ἀκάθεκτες ὁρμές τοῦ σώματος. Ἀποτελεῖ κόσμημα γιά τίς γυναῖκες, φύλακα γιά τή συζυγική ζωή, παιδαγωγό γιά τήν παρθενική. Ὠφέλιμη γιά κάθε τρόπο καί εἶδος ζωῆς. Ἐνδιαφέρεται καί φροντίζει γιά ὅλους. Ἡ νηστεία ἐπηρεάζει καί ὁλόκληρη τήν πόλη. Συμμορφώνει καί καθησυχάζει σύντομα ὅλους τούς κατοίκους. Ἐπιβάλλει σιγή στίς ἄτακτες φωνές καί κραυγές, ἐξορίζει τούς διαπληκτισμούς καί τίς διαμάχες, ἀπομακρύνει τήν κατάκριση καί τό κουτσομπολιό”.
Ἐμπόδια στό δρόμο τῆς νηστείας.
Ὅπως κάθε πνευματικό ἀγώνισμα ἀπαιτεῖ κόπο καί ἐπίπονη προσπάθεια, ἔτσι καί ἡ νηστεία. Οἱ ἐκκλησιαστικοί ὕμνοι τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, καλοῦν τή νηστεία “μέγα πέλαγος”, πού οἱ πιστοί καλοῦνται νά διαπλεύσουν. Καί ἀσφαλῶς, ὅποιος ἀποφασίσει νά νηστεύσει, θά συναντήσει πολλά ἐμπόδια. Τό μεγαλύτερο ἀπ’ ὅλα ὁ διάβολος, πού μισεῖ θανάσιμα τόν ἄνθρωπο καί μέ κάθε τρόπο προσπαθεῖ νά τόν πάρει ἀπό τό δρόμο τοῦ Θεοῦ.
Ὅταν ἀποφασίσουμε νά νηστέψουμε, μέ κάθε τρόπο προσπαθεῖ νά μᾶς κάνει ν’ἀλλάξουμε γνώμη. Ὅταν ἀρχίζουμε νά νηστεύουμε, προβάλλει ἕνα πλῆθος δυσκολιῶν, εἴτε γιά νά μᾶς κάνει νά παρατήσουμε τόν ἀγώνα μας, εἴτε γιά νά μᾶς παρασύρει στό νά νοθεύσουμε τή νηστεία μας, μέ ἕνα σωρό διάφορα τεχνάσματα.
Κι ἄν τελικά τίποτε δέν καταφέρει, τότε προσπαθεῖ νά μᾶς κάνει νά περηφανευτοῦμε γιά τή νηστεία μας, εἴτε νά τή φανερώσουμε μπροστά στούς ἀνθρώπους καί νά χάσουμε ἔτσι κάθε καλό καί κάθε ὠφέλεια.
Τό δεύτερο μεγάλο ἐμπόδιο εἶναι ἡ ἀνθρώπινη ἀδυναμία μας. Μετά τήν πτώση τῶν πρωτοπλάστων, ἡ ἀνθρώπινη φύση μας εἶναι ἐπιρρεπής πρός τήν ἁμαρτία καί ἡ καρδιά μας εὐάλωτη στά βέλη τοῦ κακοῦ. Ἔτσι χάνει τή δύναμή της καί δυσκολεύεται νά ἀναλάβει τό πνευματικό αὐτό ἀγώνισμα τῆς νηστείας. Ἤ, ἄν τό ἀναλάβουμε μᾶς κάνει νά ὑποχωρούμε στούς ἀντίθετους λογισμούς καί νά μήν ἀγωνιζόμαστε σωστά καί ἀποτελεσματικά.
Γι’ αὐτό χρειάζεται νά ‘χουμε πάντα ἀνοικτά τά μάτια τῆς ψυχῆς μας, νά συνεχίζουμε μέ βία κι ἐπιμονή τήν προσπάθεια! Πάνω ἀπ’ ὅλα, νά καταφεύγουμε μέ θερμή προσευχή στόν Κύριό μας, νά μᾶς δίνει δύναμη, νά γαληνεύει τούς λογισμούς μας καί νά φυλάττει τήν καρδιά μας καθαρή ἀπό κάθε αἰσχρό καί ρυπαρό λογισμό.
Ἕνα ἄλλο ἐμπόδιο στό νά νηστέψουμε, εἶναι τό λεγόμενο “πνεῦμα τῆς ἐποχῆς”. Μιά διάχυτη ὑλιστική ἀντίληψη γιά τή ζωή, ἀλλά καί ἡ φοβερή ἄγνοια πού ἔχουμε γιά τίς ὑποθέσεις τῆς ψυχῆς μας, μᾶς ἐπηρεάζουν ἀρνητικά καί μᾶς ἀπομακρύνουν ἀπό τήν ἐκκλησιαστική μας ζωή καί παράδοση. Ἀσφαλῶς, πρέπει νά ἀντιδράσουμε. Ν’ ἀγαπήσουμε περισσότερο τόν εὐλογημένο καί τόν ἁγιασμένο τρόπο τῆς χριστιανικῆς ζωῆς. Νά μήν τό κουνήσουμέ ρούπι, ὅπως λένε, ἀπό τίς εὐλογημένες παραδόσεις μας. Κι ὅλ’ αὐτά, νά τά προβάλουμε ὡς ἀσπίδα, στίς εἰρωνεῖες καί τίς ἐπιθέσεις ἐκείνων πού ἐπιχειροῦν νά παρασύρουν κι ἐμᾶς στή ζωή τῆς ἁμαρτίας!
Ἐξάλλου, δέν πρέπει νά ξεχνοῦμε ὅτι ἡ νηστεία διατηρεῖ τήν ὑγεία τῶν ἀνθρώπων, προλαβαίνει ἀσθένειες πού προκαλοῦνται ἀπό κατάχρηση τροφῶν, ἀπαλλάσσει ἀπό τό βάρος τῆς παχυσαρκίας. Σύγχρονες ἰατρικές ὁδηγίες, πού εἶναι ἀποτέλεσμα μακροχρόνιων μελετῶν, συμπίπτουν μέ ὅσα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὁρίζει, ἐδῶ καί αἰῶνες, γιά τή νηστεία. Ἡ τήρηση τῆς νηστείας συντελεῖ ἀποτελεσματικά στή ἐλάττωση τῆς χοληστερίνης, στήν πρόληψη τοῦ ἐμφράγματος καί ὁρισμένων μορφῶν καρκίνου.
Ἐδῶ, ὅμως, πρέπει νά τονίσουμε μιά ἐντελῶς λανθασμένη ἀντίληψη πού ἔχουν πολλοί χριστιανοί γιά τή νηστεία. Ἡ νηστεία δέν ἀναφέρεται μόνο στό σῶμα καί τίς τροφές. Δέν εἶναι μόνο σωματική. Εἶναι καί πνευματική.
Μέ τή σωματική νηστεία ἀποφεύγουμε κάποιες τροφές ὁρισμένες μέρες τοῦ χρόνου, γιά νά χαλιναγωγεῖται ἡ σάρκα, μέ τά παθήματα καί τίς ἐπιθυμίες της. Καί κατά τή νηστεία, τρῶμε λίγο, ὅσο χρειάζεται γιά νά συντηρηθεῖ ἡ ὑγεία μας καί ἡ ζωή μας καί ἀποφεύγουμε τό χορτασμό καί τήν πολυφαγία.
Ποιά εἶναι τώρα ἡ πνευματική νηστεία; Εἶναι ἡ νηστεία τῆς ψυχῆς ἀπό κάθε τι κακό κι αὐτή ἀκριβῶς, κατά τούς Πατέρες, εἶναι ἡ “ἀληθής νηστεία ἡ εὐάρεστη τῷ Κυρίῳ”.
Ὁ Μέγας Βασίλειος ἐπισημαίνει τόν κίνδυνο: “Ἀληθινή νηστεία δέν εἶναι μόνο ἡ ἀποχή ἀπό διάφορα φαγητά, ἀλλά ἠ ἀποξένωση ἀπό τά πάθη καί τίς ἁμαρτίες. “Νά διαλύσεις τά δεσμά τῆς κακίας”. Νά συγχωρήσεις τόν πλησίον σου γιά τή λύπη πού σοῦ προξένησε, γιά τό κακό πού σοῦ ἔκανε, γιά τό χρέος πού σοῦ ὠφείλει. Διαφορετικά, δέν τρῶς κρέας, ἀλλά τρῶς τόν ἴδιο τόν ἀδελφό σου. Δέν πίνεις ποτέ, ἀλλά ἐξευτελίζεις τόν ἴδιο τόν ἀδελφό σου. Μπορεῖ νά μή μεθᾶς μέ κρασί, ἐάν ὅμως μεθᾶς μέ θυμό, ποιά εἶναι ἡ ὀφέλεια;”.
Κι ὁ Ἅγιος Δωρόθεος, Ἐπίσκοπος Γάζης, ἐπισημαίνει:
” Ὠφείλουμε νά μήν τηροῦμε μόνο τήν τάξη τῆς νηστείας πού ἀφορᾶ τίς τροφές, ἀλλά νά ἀπέχουμε καί ἀπό κάθε ἁμαρτία, ἔτσι ὤστε, ὄπως νηστεύουμε ὠς πρός τήν κοιλιά, νά νηστεύομε καί ὠς πρός τή γλώσσα, ἀποφεύγοντας τήν καταλαλιά, τό ψέμα, τήν ἀργολογία, τήν ὀργή καί γενικά κάθε ἁμαρτία πού διαπράττουμε μέσω τῆς γλώσσας. Ἐπίσης χρειάζεται νά νηστεύουμε ὡς πράς τά μάτια. Νά μή βλέπουμε μάταια πράγματα. Νά μήν περιεργαζόμαστε κάποιον μέ ἀναίδεια. Ἀκόμη θά πρέπει νά ἐμποδίζουμε τά χέρια καί τά πόδια ἀπό κάθε πονηρό πράγμα. Μέ αὐτό τόν τρόπο νηστεύοντας μιά νηστεία εὐπρόσδεκτη στό Θεό, ἀποφεύγοντας κάθε εἴδους κακία πού ἐνεργεῖται διά μέσου τῆς καθεμιᾶς ἀπό τίς αἰσθήσεις μας, θά πλησιάζουμε, ὅπως εἴπαμε, τήν ἁγία ἡμέρα τῆς ἀναστάσεως ἀναγεννημένοι, καθαροί καί ἄξιοι τῆς μεταλήψεως τῶν ἁγίων μυστηρίων”.
”Νηστεύεις; ρωτᾶ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. “Ἀπόδειξέ τό μου μέ τά ἴδια σου τά ἔργα. Ἄν δεῖς φτωχό, νά τόν ἐλεήσεις. Ἄν δεῖς ἐχθρό, νά συμφιλιωθεῖς μαζί του. Ἄν δεῖς μιάν ὄμορφη γυναίκα, νά τήν ἀντιπαρέλθεις. Ἄς μή νηστεύει, λοιπόν, μόνο τό στόμα, ἀλλά καί τό μάτι καί ἡ ἀκοή καί τά πόδια καί τά χέρια καί ὅλα τά μέλη τοῦ σώματός μας. Νά νηστεύουν τά χέρια, παραμένοντας καθαρά ἀπό τήν ἁρπαγή καί τήν πλεονεξία. Νά νηστεύουν τά πόδια, ξεκόβοντας ἀπό τούς δρόμους πού ὁδηγοῦν σέ ἁμαρτωλά θεάματα. Νά νηστεύουν τά μάτια, ἐξασκούμενα νά μήν πέφτουν ποτέ λάγνα πάνω σέ ὄμορφα πρόσωπα, οὔτε νά περιεργάζονται τά κάλλη τῶν ἄλλων… Δέν τρῶς κρέας; Νά μή φᾶς καί τήν ἀκολασία διά μέσου τῶν ματιῶν. Ἄς νηστεύει καί ἡ ἀκοή. Καί νηστεία τῆς ἀκοῆς εἶναι νά μή δέχεται κακολογίες καί διαβολές… Ἄς νηστεύει καί τό στόμα ἀπό αἰσχρά λόγια. Διότι, τί ὄφελος ἔχουμε, ὅταν ἀπέχουμε ἀπό πουλερικά καί ψάρια, δαγκώνουμε ὅμως καί κατατρώμε τούς ἀδελφούς μας;”
Ὁ Ποιμήν τοῦ Ἐρμᾶ, συνδέει τή νηστεία μέ τήν ἐλεημοσύνη: “Τήν ἡμέρα πού νηστεύεις δέ θά γευθεῖς τίποτε ἄλλο, ἐκτός ἀπό ψωμί καί νερό. Καί ἀπό τά φαγητά σου πού ἐπρόκειτο νά φᾶς, ἀφοῦ ὑπολογίσεις τό ὕψος τῆς δαπάνης ἐκείνης τῆς ἡμέρας πού ἐπρόκειτο νά κάνεις, θά τό δώσεις στή χήρα ἤ στό ὀρφανό ἤ σ’αὐτόν πού βρίσκεται σέ ἀνάγκη. Ἔτσι θά διατηρήσεις ταπεινό φρόνημα, ὥστε αὐτός πού τό ἔλαβε ἀπό τήν ταπεινοφροσύνη σου νά γεμίσει τήν ψυχή του καί νά προσευχηθεῖ γιά σένα πρός τόν Κύριο. Ἄν κάνεις τή νηστεία σου, ὅπως σοῦ παρήγγειλα, ἡ θυσία σου θά εἶναι δεκτή ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί ἡ νηστεία αὐτή θά καταγραφεῖ”.
Ἐάν κυριαρχοῦσε ἡ νηστεία, ὁ βίος μας δέ θά ἦταν τόσο πολυστένακτος. Θά δίδασκε σέ ὅλους, ὄχι μόνο τόν περιορισμό τῆς σπάταλης ζωῆς, ἀλλά καί τήν ἀποχή ἀπό πολλά ἄλλα κακά. Θά δίδασκε τήν ὁλοκληρωτική φυγή καί ἀποξένωση ἀπό τή φιλαργυρία καί τήν πλεονεξία, τή φιλοδοξία καί τή φιληδονία. Ἐάν ἀπαλλαγοῦμε ἀπό αὐτά, θά ζοῦμε μέ εἰρήνη καί ἁγιασμό. Ἀφοῦ λοιπόν τέτοια ἀγαθά μᾶς προσφέρει ἡ βασίλισσα αὐτή τῶν ἀρετῶν, ἄς τή δεχθοῦμε χωρίς καμιά κατήφεια, χωρίς κανένα γογγυσμό. Ὅλοι πρόθυμα ἄς εὐωχηθοῦμε στό πνευματικό τραπέζι, πού μᾶς παραθέτει, μᾶς προτρέπει ὁ Μέγας Βασίλειος, γιά νά μᾶς ἐξαγνίσει καί νά μᾶς προετοιμάσει γιά τήν αἰώνια θεία εὐφροσύνη τοῦ Παραδείσου… Τελικά, νηστεύω σημαίνει μόνο ἕνα πράγμα: πεινάω. Πεινάω γιά τό Θεό!
Χριστιανική ζωή, χωρίς ἄσκηση, κανένα νόημα δέν έχει! Καί δέν μπορεῖ μ’ἄλλον τρόπο νά ἀπαλλαγεῖ κανείς ἀπό τό ζυγό τῆς ἁμαρτίας, ἀπό τήν κυριαρχία τῶν παθῶν καί ν’ἀκολουθήσει, μ’αὐταπάρνηση τό θέλημα τοῦ Κυρίου, παρά μόνο μέ τήν ἄσκηση.
Ἡ Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματς ὁδηγεῖ τόν πιστό Χριστιανό καί τόν ἐνισχύει σ’ ὅλη τήν ἀσκητική του προσπάθεια. Καί ἡ νηστεία εἶναι ἕνα ἀπό τά πιό σπουδαία κι ἀποτελεσματικά ὅπλα τοῦ πνευματικοῦ μας ἀγώνα. Αὐτό τό βεβαιώνει ὁ ἀδιάψευστος λόγος τοῦ Θεοῦ. Μᾶς τό φανερώνει ἡ ζωή τῶν Ἁγίων μας. Αὐτό πιστεύει καί διδάσκει ἡ Ἐκκλησία μας ἀπό τά πρῶτα κιόλας χρόνια της.
Σήμερα ὅμως, ἔχουμε μιά τάση, πολύ ἐπικίνδυνη καί δέ θά φοβόμουν νά πῶ, μιά τάση καί διάθεση δαιμονική, ν’ ἀμφισβητοῦμε τό ἕνα, νά θεωροῦμε ἀνούσιο τό ἄλλο, νά ὑποτιμοῦμε τούς ἐκκλησιαστικούς θεσμούς καί νά διαλέγουμέ γιά τή ζωή μας, ἐκεῖνα τά εὔκολα, ἐκεῖνα πού μᾶς βολεύουν, πού δέν ἀπαιτοῦν πολύν κόπο καί ἄσκηση.
Καί δυστυχῶς κι ἡ νηστεία εἶναι μιά ἐντολή πού ξεχάσαμε! Ἄλλοι, δέν τήν τηροῦν καθόλου. Ἄλλοι πάλι, νηστεύουν τυπικά, ἐξωτερικά. Ἀγνοοῦν τήν βαθύτερη σημασία τῆς νηστείας, δέν ἔχουν ἐπίγνωση τοῦ τί κάνουν, ἀλλά οὔτε καί γνωρίζουν ποιά εἶναι ἡ πραγματική νηστεία, κάτι πού πρέπει ὁπωσδήποτε νά γνωρίζει καί νά ἐφαρμόζει ἕνας συνειδητός πιστός.
Εἶναι χρέος ὅλων μας νά κατανοήσουμε καλύτερα τό ἀληθινό νόημα τῆς νηστείας, νά συνειδηοόποιήσουμε τήν ἐξαιρετικά μεεγάλη σημασία της γιά τήν πνευματική μας ζωή καί νά γνωρίσουμε -ὅσοι ἤδη δέν τό γνωρίζουμε- πότε καί πώς ὀφείλουμε νά νηστεύουμε.
1. Τί εἶναι ἡ νηστεία;
Ἡ λέξη νηστεία εἶναι σύνθετη καί προέρχεται ἀπό τό ἀρνητικό μόριο “νη” καί τό ρήμα “ἐσθίω”, πού σημαίνει τρώγω.
Νηστεία ἀρχικά σήμαινε τήν πλήρη ἀποχή ἀπό τροφές καί ποτά, τήν πλήρη, δηλαδή, ἀσιτία καί ἀτροφία. Ὕστερα πῆρε ἄλλο νόημα. Ἔτσι νηστεία σήμαινε νά ἀποφεύγεις μερικά φαγητά καί ἄλλα νά μπορεῖς νά τά τρῶς. Ὅ,τι δηλαδή σημαίνει καί σήμερα. Μετά, ξεχώρισαν καί οἱ τροφές, σέ νηστίσιμες καί ἀρτύσιμες. Μέ τή διάκριση τῶν τροφῶν συνδέεται κι ἕνας ἄλλος ὄρος, ἡ ξηροφαγία. Τό νά τρῶς δηλαδή ἀμαγείρευτες τροφές.
Ἡ νηστεία εἶναι ἕνας πανάρχαιος ἐκκλησιαστικός θεσμός. Τή συναντοῦμε σέ ἀρχαίους λαούς τῆς Ἀνατολῆς, στούς ἀρχαίους Ἕλληνες καί τούς Ρωμαίους. Ὅλοι αὐτοί οἱ λαοί πίστευαν ὅτι μέ τή νηστεία μποροῦν νά ἐξευμενίσουν τούς θεούς, νά ἐξαγνιστοῦν καί νά ἐξυψωθοῦν πνευματικά.
2. Ἡ νηστεία στά χρόνια τῆς Π. Διαθήκης.
Ἄς παρακολουθήσουμε ὅμως ἱστορικά τήν ὑπόθεση τῆς νηστείας, γιά νά δοῦμε πόσο ἐκτιμήθηκε ἀπό τούς Ἁγίους καί πόσα καλά προσέφερε.
α) Ὁ θεόπτης Μωυσής, ἀφοῦ νήστεψε σαράντα ἡμέρες, τόλμησε νά ἀνεβεῖ στήν κορυφή τοῦ ὄρους Σινᾶ γιά νά παραλάβει τίς πλάκες μέ τίς δέκα ἐντολές. Δέ θά ἔβρισκε τό θάρρος νά πλησιάσει τήν κορυφή πού κάπνιζε ἀπό τή θεία παρουσία, ἄν δέν εἶχε ὁπλισθεῖ μέ τή νηστεία. Νήστεψε κι ἔτσι μπόρεσε νά συνομιλήσει μέ τό Θεό.
β) Ὁ Προφήτης Σαμουήλ, γεννήθηκε ἀπό τή στείρα Ἄννα, μετά ἀπό πολλές προσευχές καί νηστεῖες.
γ) Τό μεγάλο ἥρωα Σαμψών, τί ἦταν ἐκεῑνο πού τόν ἔκανε ἀκαταμάχητο; Ἡ νηστεία! “Μέ τή νηστεία συνελήφθη στά σπλάγχνα τῆς μητέρας του! Ἡ νηστεία τόν γέννησε. Ἡ νηστεία τόν θήλασε. Ἡ νηστεία τόν ἀνέθρεψε. Ἡ νηστεία ἐκείνη, πού ὅρισε ὁ ἄγγελος στή μητέρα του, νά μή γευθεῖ, δηλαδή, ποτέ κρασί ἤ ἄλλο πιοτό.Ὅσο ὁ Σαμψών συζοῦσε μέ τή νηστεία νικοῦσε καί σκότωνε κατά χιλιάδες τούς Φιλισταίους, γκρέμιζε πύλες ὀχυρωμένων πόλεων, ἔπνιγε μέ τά χέρια του λιοντάρια. Ὅταν ὅμως ἐγκατέλειψε τή νηστεία καί τόν ὁδήγησε ἡ Δαλιδά στή μέθη καί τήν πορνεία, πιάστηκε αἰχμάλωτος, τυφλώθηκε καί γελοιοποιήθηκε ἀπό τούς ἐχθρούς του.”
δ) Μετά ἀπό νηστεία σαράντα ἡμερῶν ἀξιώθηκε ὁ Προφήτης Ἠλίας νά ἀντικρίσει τόν Κύριο. Μετά ἀπό νηστεία ἀνέστησε τό πεθαμένο παιδί καί ἀποδείχθηκε ἰσχυρότερος ἀπό τό θάνατο. ‘Έπειτα ἀπό νηστεία ἐμπόδισε τόν οὐρανό νά βρέξει ἐπί τρεισήμισι χρόνια. Γιά νά μαλακώσει τή σκληροκαρδία τῶν Ἰσραηλιτῶν, πού εἶχαν ριχθεῖ στήν ἀσέβεια καί τήν παρανομία, τούς τιμώρησε μ’ αὐτή τήν κακοπάθεια τῆς ἀνομβρίας. Ἔτσι προκάλεσε σέ ὁλόκληρο τό λαό ὑποχρεωτική νηστεία, μέχρις ὅτου μετανόησαν καί ἐπανόρθωσαν τήν ἁμαρτία, πού προῆλθε ἀπό τήν καλοπέραση καί τό μαλθακό βίο.
ε) Ὁ Προφήτης Δανιήλ, πού γιά ἕνα εἰκοσαήμερο δέ γεύθηκε ψωμί, οὔτε ἤπιε νερό, δίδαξε καί τά λιοντάρια ἀκόμη νά νηστεύουν. Τά πεινασμένα λιοντάρια ἀπέφυγαν νά τόν κατασπαράξουν σάν νά εἶχε σῶμα κατασκευασμένο ἀπό πέτρα ἤ χαλκό ἤ ἄλλο σκληρό ὑλικό. Ἡ νηστεία δυνάμωσε τό σῶμα του Προφήτη καί τό ἔκανε ἀπρόσβλητο ἀπό τά δόντια τῶν θηρίων.
στ) Μέ νηστεία καί μετάνοια τῶν κατοίκων καί τῶν ζώων τῆς Νινευί, ἀνταποκρίθηκαν στό κάλεσμα τοῦ Ἰωνᾶ οἱ Νινευίτες καί γλίτωσαν τή φοβερή καταστροφή.
3. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός καί ἡ νηστεία.
Προτοῦ ἀναφερθοῦμε στή συνέχεια στή διδασκαλία τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἄς θυμηθοῦμε δυό πρόσωπα ἀπό τό χῶρο τῆς Καινῆς Διαθήκης, τά ὁποῖα μποροῦν νά θεωρηθοῦν πρότυπα νηστευτῶν.
Ἡ μία εἶναι ἡ Προφήτις Ἄννα, ἡ ὁποία μαζί μέ τό δίκαιο Συμεών ὑποδέχθηκε στό ναό τόν Κύριο, βρέφος σαράντα ἡμερῶν. Γι’ αὐτήν ὁ Εὐαγγελιστής Λουκᾶς ἀναφέρει ὅτι “δέν ἔφευγε καθόλου ἀπό τό Ναό καί μέρα καί νύκτα μέ νηστεῖες καί προσευχές δοξολογοῦσε τό Θεό”. (Λουκᾶ 2, 36).
Ἡ ἄλλη μορφή εἶναι ὁ Τίμιος Πρόδρομος. Ἡ αὐστηρότατη ζωή του ἦταν μιά συνεχής νηστεία. Δέν εἶχε οὔτε κρεβάτι, οὔτε τραπέζι, οὔτε κτήματα, οὔτε ζῶα. οὔτε ἀποθῆκες τροφίμων, οὔτε τίποτε ἄλλο ἀπ’αὐτά πού θεωροῦνται ἀπαραίτητα γιά τή ζωή. Γι’ αὐτόν ὅμως, πού ἡ ζωή του ἔγινε ἕνα συγκλονιστικό προσκλητήριο πρός τό λαό, γιά νά ἐπιστρέψει κοντά στό Θεό, μέ τή μέτάνοια καί τή νηστεία, εἶπε ὁ Κύριος, ὅτι “ὑπῆρξε ὁ σπουδαιότερος ἀπ’ ὅσους γέννησαν οἱ γυναῖκες”.
Γιά ὅλες τίς ἀρετές, τύπο καί ὑπογραμμό ἔχουμε τόν ἴδιο τόν Κύριο. Δυό εἶναι τά οὐσιώδη στοιχεῖα πού διασώζουν τά ἱερά Εὐαγγέλια γιά τή στάση τοῦ Ἰησοῦ, στό θεσμό τῆς νηστείας.
α) Πρῶτα, τό προσωπικό του παράδειγμα. Ἀφοῦ νήστεψε τά πάντα σαράντα ὁλόκληρες μέρες καί νύκτες καί προσευχήθηκε, ἄρχισε τό δημόσιο ἔργο Του, ἐδῶ στή γῆ. Μέ τή νηστεία ὀχύρωσε καί ἐξόπλισε τή σάρκα πού πῆρε γιά νά μᾶς σώσει. Ἡ ἐξαντλητική του νηστεία, ἔδωσε ἀφορμή, προκάλεσε τό διάβολο γιά νά τόν πειράξει. Γιά νά δώσει καί σέ μᾶς ὑπόδειγμα, νά ἑτοιμαζόμαστε μέ νηστεῖες καί νά προγυμναζόμαστε στούς ἀγῶνες ἐναντίον τῶν πνευματικῶν ἀντιπάλων.
β) Καί δεύτερο, στήν ἐπί τοῦ Ὄρους ὁμιλία Του καθορίζει ποιά εἶναι ἡ ἀληθινή καί ἡ εὐάρεστη μπροστά στό Θεό νηστεία. Ἄς ἀκούσουμε καί πάλι τή σχετική διδασκαλία του: “Ὅταν νηστεύετε, μή γίνεστε σκυθρωποί, ὅπως οἱ ὑποκριτές, πού παραμορφώνουν τά πρόσωπά τους γιά νά δείξουν στούς ἀνθρώπους ὅτι νηστεύουν. Σᾶς διαβεβαιώνω πώς ἔτσι ἔχουν κιόλας λάβει τήν ἀνταμοιβή τους. Ἐσύ, ἀντίθετα, ὅταν νηστεύεις περιποιήσου τά μαλλιά σου καί νίψε τό πρόσωπό σου, γιά νά μή φανεῖ στούς ἀνθρώπους ἡ νηστεία σου, ἀλλά στόν Πατέρα σου, πού βλέπει τίς κρυφές πράξεις καί ὁ Πατέρας σου, πού βλέπει τίς κρυφές πράξεις, θά σοῦ τό ἀνταποδώσει φανερά”. (Ματθ.6, 16-18)
Ἐπίσης, ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ, “τοῦτο τό γένος ἐν οὐδενί δύναται ἐξελθεῖν, εἰ μή ἐν προσευχῇ καί νηστείᾳ” (Μάρκ. 9, 29), ὅταν τόν ρώτησαν οἱ μαθητές Του γιατί δέν μπόρεσαν νά θεραπεύσουν τόν σεληνιαζόμένο νέο, δείχνει τή δύναμη τῆς νηστείας νά ἐκδιώκει ἀκόμη καί δαιμόνια, ἀλλά καί τήν ἰσότιμη ἀξία της μέ τήν προσευχή.
4. Ἡ νηστεία στή ζωή τῆς Ἐκκλησίας.
Ἔτσι, ἡ νηστεία πού τόσο σημαντική θέση εἶχε στή ζωή καί τή διδασκαλία τοῦ Κυρίου μας, πῆρε σιγά-σιγά καί τή θέση της στή ζωή τῶν πρώτων Χριστιανῶν. Ἄξονας γύρω ἀπό τόν ὁποῖο ἄρχισαν νά διαμορφώνονται οἱ πρῶτες νηστεῖες τῆς Ἐκκλησίας μας, ἦταν οἱ πιό σημαντικοί σταθμοί τῆς ἐπίγειας ζωῆς τοῦ Κυρίου μας, τό Πάθος καί ἡ ἔνδοξη Ἀνάστασή Του.Πρώτη ἐμφανίζεται ἡ νηστεία πρίν ἀπό τό Πάσχα καί μετά ἡ νηστεία δυό ἡμερῶν τῆς ἑβδομάδας, τῆς Τετάρτης καί τῆς Παρασκευῆς. Ἀπό διάφορες ἱστορικές μαρτυρίες πού ἔχουμε, μαθαίνουμε ὅτι ἡ νηστεία τῶν πρώτων χριστιανῶν διαρκοῦσε ὁλόκληρη τή μέρα, ἀπό τό πρωί ὥς τό βράδυ. Καί ἀσφαλῶς σήμαινε, τέλεια ἀσιτία.
Μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου καί μέ τήν ἐπίδραση τοῦ ἀσκητικοῦ καί μοναχικοῦ βίου, πού ἄρχισε νά ἀναπτύσσεται καί νά ἀκμάζει, οἱ νηστεῖες διαμορφώθηκαν καί ὡς πρός τή χρονική τους διάρκεια καί ὡς πρός τόν τρόπο τηρήσεώς τους.
Ἕνα σοβαρό, ὅμως, ἐρώτημα προβάλλει: Ποιό, τελικά, εἶναι τό νόημα τῆς νηστείας; Τί ἐπιδιώκουμε μέ τή νηστεία; Ποιά εἶναι ἡ ἀξία της;
Τό νόημα τῆς ἀληθινῆς νηστείας.
 |
Ἡ νηστεία παρομοιάζεται καί μέ ὅπλο ἀπό τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Κρατώντας τό ὅπλο αὐτό οἱ χριστιανοί, ἀντιμάχονται τό διάβολο καί ἀποκρούουν τίς προσβολές τῶν πονηρῶν πνευμάτων. Παράλληλα, ἡ νηστεία μᾶς ἐνισχύει στήν προσπάθειά μας νά ἀποκτήσουμε πνευματικές ἀρετές.
Πρωτίστως, ὅμως, ὁ βαθύτερος σκοπός τῆς νηστείας εἶναι ἡ κοινωνία τοῦ πιστοῦ μέ τό Θεό. Ὁ δρόμος πού ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο πρός τό Θεό, εἶναι ἡ νηστεία καί ἡ πνευματική καθαρότητα, πού ἡ ἀληθινή νηστεία ἐξασφαλίζει. Χωρίς αὐτή τήν προϋπόθεση, εἶναι ἀδύνατο νά πλησιάσουμε τό Θεό, νά πετύχουμε καθαρή προσευχή, νά γίνουμε κοινωνοί τῆς χάριτός Του.
Ἄς ἀκούσουμε αὐτούσιες τίς γνῶμες καί τή διδασκαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας:
“Φάρμακο εἶναι ἡ νηστεία”, λέγει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος.
“Ἡ νηστεία μαραίνει τίς σαρκικές ἐπιθυμίες καί κοιμίζει τίς ἐπαναστάσεις τοῦ σώματος”, διδάσκει ὁ Ἅγιoς Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς.
” Ἡ ἀρχή τοῦ ἅγιου δρόμου τοῦ Θεοῦ καί τό θεμέλιο ὄλων τῶν
ἀρετῶν εἶναι ἡ νηστεία. Εἶναι ὐπερασπιστής καί φύλακας κάθε ἀρετῆς.
Εἶναι ἀρχή τοῦ ἀγώνα καί στεφάνι νίκης γιά κείνους πού θέλουν νά
ἐγκρατευτοῦν. Εἶναι μητέρα τῆς προσευχῆς, ἡ πηγή τῆς σωφροσύνης καί τῆς
φρόνησης. Αὐτή διδάσκει τήν ἡσυχία καί προηγεῖται ὅλων τῶν καλῶν ἔργων”,
τονίζει ὁ Ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος.Κι ὁ Μέγας Βασίλειος, συμπληρώνει: ” Ἡ νηστεία προστατεύει τα νήπια. Σωφρονίζει τούς νέους. Κάνει σεβάσμιους τούς γέροντες. Ἀναστέλλει καί χαλιναγωγεῖ τίς ἀκάθεκτες ὁρμές τοῦ σώματος. Ἀποτελεῖ κόσμημα γιά τίς γυναῖκες, φύλακα γιά τή συζυγική ζωή, παιδαγωγό γιά τήν παρθενική. Ὠφέλιμη γιά κάθε τρόπο καί εἶδος ζωῆς. Ἐνδιαφέρεται καί φροντίζει γιά ὅλους. Ἡ νηστεία ἐπηρεάζει καί ὁλόκληρη τήν πόλη. Συμμορφώνει καί καθησυχάζει σύντομα ὅλους τούς κατοίκους. Ἐπιβάλλει σιγή στίς ἄτακτες φωνές καί κραυγές, ἐξορίζει τούς διαπληκτισμούς καί τίς διαμάχες, ἀπομακρύνει τήν κατάκριση καί τό κουτσομπολιό”.
Ἐμπόδια στό δρόμο τῆς νηστείας.
Ὅπως κάθε πνευματικό ἀγώνισμα ἀπαιτεῖ κόπο καί ἐπίπονη προσπάθεια, ἔτσι καί ἡ νηστεία. Οἱ ἐκκλησιαστικοί ὕμνοι τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, καλοῦν τή νηστεία “μέγα πέλαγος”, πού οἱ πιστοί καλοῦνται νά διαπλεύσουν. Καί ἀσφαλῶς, ὅποιος ἀποφασίσει νά νηστεύσει, θά συναντήσει πολλά ἐμπόδια. Τό μεγαλύτερο ἀπ’ ὅλα ὁ διάβολος, πού μισεῖ θανάσιμα τόν ἄνθρωπο καί μέ κάθε τρόπο προσπαθεῖ νά τόν πάρει ἀπό τό δρόμο τοῦ Θεοῦ.
Ὅταν ἀποφασίσουμε νά νηστέψουμε, μέ κάθε τρόπο προσπαθεῖ νά μᾶς κάνει ν’ἀλλάξουμε γνώμη. Ὅταν ἀρχίζουμε νά νηστεύουμε, προβάλλει ἕνα πλῆθος δυσκολιῶν, εἴτε γιά νά μᾶς κάνει νά παρατήσουμε τόν ἀγώνα μας, εἴτε γιά νά μᾶς παρασύρει στό νά νοθεύσουμε τή νηστεία μας, μέ ἕνα σωρό διάφορα τεχνάσματα.
Κι ἄν τελικά τίποτε δέν καταφέρει, τότε προσπαθεῖ νά μᾶς κάνει νά περηφανευτοῦμε γιά τή νηστεία μας, εἴτε νά τή φανερώσουμε μπροστά στούς ἀνθρώπους καί νά χάσουμε ἔτσι κάθε καλό καί κάθε ὠφέλεια.
Τό δεύτερο μεγάλο ἐμπόδιο εἶναι ἡ ἀνθρώπινη ἀδυναμία μας. Μετά τήν πτώση τῶν πρωτοπλάστων, ἡ ἀνθρώπινη φύση μας εἶναι ἐπιρρεπής πρός τήν ἁμαρτία καί ἡ καρδιά μας εὐάλωτη στά βέλη τοῦ κακοῦ. Ἔτσι χάνει τή δύναμή της καί δυσκολεύεται νά ἀναλάβει τό πνευματικό αὐτό ἀγώνισμα τῆς νηστείας. Ἤ, ἄν τό ἀναλάβουμε μᾶς κάνει νά ὑποχωρούμε στούς ἀντίθετους λογισμούς καί νά μήν ἀγωνιζόμαστε σωστά καί ἀποτελεσματικά.
Γι’ αὐτό χρειάζεται νά ‘χουμε πάντα ἀνοικτά τά μάτια τῆς ψυχῆς μας, νά συνεχίζουμε μέ βία κι ἐπιμονή τήν προσπάθεια! Πάνω ἀπ’ ὅλα, νά καταφεύγουμε μέ θερμή προσευχή στόν Κύριό μας, νά μᾶς δίνει δύναμη, νά γαληνεύει τούς λογισμούς μας καί νά φυλάττει τήν καρδιά μας καθαρή ἀπό κάθε αἰσχρό καί ρυπαρό λογισμό.
Ἕνα ἄλλο ἐμπόδιο στό νά νηστέψουμε, εἶναι τό λεγόμενο “πνεῦμα τῆς ἐποχῆς”. Μιά διάχυτη ὑλιστική ἀντίληψη γιά τή ζωή, ἀλλά καί ἡ φοβερή ἄγνοια πού ἔχουμε γιά τίς ὑποθέσεις τῆς ψυχῆς μας, μᾶς ἐπηρεάζουν ἀρνητικά καί μᾶς ἀπομακρύνουν ἀπό τήν ἐκκλησιαστική μας ζωή καί παράδοση. Ἀσφαλῶς, πρέπει νά ἀντιδράσουμε. Ν’ ἀγαπήσουμε περισσότερο τόν εὐλογημένο καί τόν ἁγιασμένο τρόπο τῆς χριστιανικῆς ζωῆς. Νά μήν τό κουνήσουμέ ρούπι, ὅπως λένε, ἀπό τίς εὐλογημένες παραδόσεις μας. Κι ὅλ’ αὐτά, νά τά προβάλουμε ὡς ἀσπίδα, στίς εἰρωνεῖες καί τίς ἐπιθέσεις ἐκείνων πού ἐπιχειροῦν νά παρασύρουν κι ἐμᾶς στή ζωή τῆς ἁμαρτίας!
Ἐξάλλου, δέν πρέπει νά ξεχνοῦμε ὅτι ἡ νηστεία διατηρεῖ τήν ὑγεία τῶν ἀνθρώπων, προλαβαίνει ἀσθένειες πού προκαλοῦνται ἀπό κατάχρηση τροφῶν, ἀπαλλάσσει ἀπό τό βάρος τῆς παχυσαρκίας. Σύγχρονες ἰατρικές ὁδηγίες, πού εἶναι ἀποτέλεσμα μακροχρόνιων μελετῶν, συμπίπτουν μέ ὅσα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ὁρίζει, ἐδῶ καί αἰῶνες, γιά τή νηστεία. Ἡ τήρηση τῆς νηστείας συντελεῖ ἀποτελεσματικά στή ἐλάττωση τῆς χοληστερίνης, στήν πρόληψη τοῦ ἐμφράγματος καί ὁρισμένων μορφῶν καρκίνου.
Ἐδῶ, ὅμως, πρέπει νά τονίσουμε μιά ἐντελῶς λανθασμένη ἀντίληψη πού ἔχουν πολλοί χριστιανοί γιά τή νηστεία. Ἡ νηστεία δέν ἀναφέρεται μόνο στό σῶμα καί τίς τροφές. Δέν εἶναι μόνο σωματική. Εἶναι καί πνευματική.
Μέ τή σωματική νηστεία ἀποφεύγουμε κάποιες τροφές ὁρισμένες μέρες τοῦ χρόνου, γιά νά χαλιναγωγεῖται ἡ σάρκα, μέ τά παθήματα καί τίς ἐπιθυμίες της. Καί κατά τή νηστεία, τρῶμε λίγο, ὅσο χρειάζεται γιά νά συντηρηθεῖ ἡ ὑγεία μας καί ἡ ζωή μας καί ἀποφεύγουμε τό χορτασμό καί τήν πολυφαγία.
Ποιά εἶναι τώρα ἡ πνευματική νηστεία; Εἶναι ἡ νηστεία τῆς ψυχῆς ἀπό κάθε τι κακό κι αὐτή ἀκριβῶς, κατά τούς Πατέρες, εἶναι ἡ “ἀληθής νηστεία ἡ εὐάρεστη τῷ Κυρίῳ”.
Ὁ Μέγας Βασίλειος ἐπισημαίνει τόν κίνδυνο: “Ἀληθινή νηστεία δέν εἶναι μόνο ἡ ἀποχή ἀπό διάφορα φαγητά, ἀλλά ἠ ἀποξένωση ἀπό τά πάθη καί τίς ἁμαρτίες. “Νά διαλύσεις τά δεσμά τῆς κακίας”. Νά συγχωρήσεις τόν πλησίον σου γιά τή λύπη πού σοῦ προξένησε, γιά τό κακό πού σοῦ ἔκανε, γιά τό χρέος πού σοῦ ὠφείλει. Διαφορετικά, δέν τρῶς κρέας, ἀλλά τρῶς τόν ἴδιο τόν ἀδελφό σου. Δέν πίνεις ποτέ, ἀλλά ἐξευτελίζεις τόν ἴδιο τόν ἀδελφό σου. Μπορεῖ νά μή μεθᾶς μέ κρασί, ἐάν ὅμως μεθᾶς μέ θυμό, ποιά εἶναι ἡ ὀφέλεια;”.
Κι ὁ Ἅγιος Δωρόθεος, Ἐπίσκοπος Γάζης, ἐπισημαίνει:
” Ὠφείλουμε νά μήν τηροῦμε μόνο τήν τάξη τῆς νηστείας πού ἀφορᾶ τίς τροφές, ἀλλά νά ἀπέχουμε καί ἀπό κάθε ἁμαρτία, ἔτσι ὤστε, ὄπως νηστεύουμε ὠς πρός τήν κοιλιά, νά νηστεύομε καί ὠς πρός τή γλώσσα, ἀποφεύγοντας τήν καταλαλιά, τό ψέμα, τήν ἀργολογία, τήν ὀργή καί γενικά κάθε ἁμαρτία πού διαπράττουμε μέσω τῆς γλώσσας. Ἐπίσης χρειάζεται νά νηστεύουμε ὡς πράς τά μάτια. Νά μή βλέπουμε μάταια πράγματα. Νά μήν περιεργαζόμαστε κάποιον μέ ἀναίδεια. Ἀκόμη θά πρέπει νά ἐμποδίζουμε τά χέρια καί τά πόδια ἀπό κάθε πονηρό πράγμα. Μέ αὐτό τόν τρόπο νηστεύοντας μιά νηστεία εὐπρόσδεκτη στό Θεό, ἀποφεύγοντας κάθε εἴδους κακία πού ἐνεργεῖται διά μέσου τῆς καθεμιᾶς ἀπό τίς αἰσθήσεις μας, θά πλησιάζουμε, ὅπως εἴπαμε, τήν ἁγία ἡμέρα τῆς ἀναστάσεως ἀναγεννημένοι, καθαροί καί ἄξιοι τῆς μεταλήψεως τῶν ἁγίων μυστηρίων”.
”Νηστεύεις; ρωτᾶ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. “Ἀπόδειξέ τό μου μέ τά ἴδια σου τά ἔργα. Ἄν δεῖς φτωχό, νά τόν ἐλεήσεις. Ἄν δεῖς ἐχθρό, νά συμφιλιωθεῖς μαζί του. Ἄν δεῖς μιάν ὄμορφη γυναίκα, νά τήν ἀντιπαρέλθεις. Ἄς μή νηστεύει, λοιπόν, μόνο τό στόμα, ἀλλά καί τό μάτι καί ἡ ἀκοή καί τά πόδια καί τά χέρια καί ὅλα τά μέλη τοῦ σώματός μας. Νά νηστεύουν τά χέρια, παραμένοντας καθαρά ἀπό τήν ἁρπαγή καί τήν πλεονεξία. Νά νηστεύουν τά πόδια, ξεκόβοντας ἀπό τούς δρόμους πού ὁδηγοῦν σέ ἁμαρτωλά θεάματα. Νά νηστεύουν τά μάτια, ἐξασκούμενα νά μήν πέφτουν ποτέ λάγνα πάνω σέ ὄμορφα πρόσωπα, οὔτε νά περιεργάζονται τά κάλλη τῶν ἄλλων… Δέν τρῶς κρέας; Νά μή φᾶς καί τήν ἀκολασία διά μέσου τῶν ματιῶν. Ἄς νηστεύει καί ἡ ἀκοή. Καί νηστεία τῆς ἀκοῆς εἶναι νά μή δέχεται κακολογίες καί διαβολές… Ἄς νηστεύει καί τό στόμα ἀπό αἰσχρά λόγια. Διότι, τί ὄφελος ἔχουμε, ὅταν ἀπέχουμε ἀπό πουλερικά καί ψάρια, δαγκώνουμε ὅμως καί κατατρώμε τούς ἀδελφούς μας;”
Ὁ Ποιμήν τοῦ Ἐρμᾶ, συνδέει τή νηστεία μέ τήν ἐλεημοσύνη: “Τήν ἡμέρα πού νηστεύεις δέ θά γευθεῖς τίποτε ἄλλο, ἐκτός ἀπό ψωμί καί νερό. Καί ἀπό τά φαγητά σου πού ἐπρόκειτο νά φᾶς, ἀφοῦ ὑπολογίσεις τό ὕψος τῆς δαπάνης ἐκείνης τῆς ἡμέρας πού ἐπρόκειτο νά κάνεις, θά τό δώσεις στή χήρα ἤ στό ὀρφανό ἤ σ’αὐτόν πού βρίσκεται σέ ἀνάγκη. Ἔτσι θά διατηρήσεις ταπεινό φρόνημα, ὥστε αὐτός πού τό ἔλαβε ἀπό τήν ταπεινοφροσύνη σου νά γεμίσει τήν ψυχή του καί νά προσευχηθεῖ γιά σένα πρός τόν Κύριο. Ἄν κάνεις τή νηστεία σου, ὅπως σοῦ παρήγγειλα, ἡ θυσία σου θά εἶναι δεκτή ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί ἡ νηστεία αὐτή θά καταγραφεῖ”.
Ἐάν κυριαρχοῦσε ἡ νηστεία, ὁ βίος μας δέ θά ἦταν τόσο πολυστένακτος. Θά δίδασκε σέ ὅλους, ὄχι μόνο τόν περιορισμό τῆς σπάταλης ζωῆς, ἀλλά καί τήν ἀποχή ἀπό πολλά ἄλλα κακά. Θά δίδασκε τήν ὁλοκληρωτική φυγή καί ἀποξένωση ἀπό τή φιλαργυρία καί τήν πλεονεξία, τή φιλοδοξία καί τή φιληδονία. Ἐάν ἀπαλλαγοῦμε ἀπό αὐτά, θά ζοῦμε μέ εἰρήνη καί ἁγιασμό. Ἀφοῦ λοιπόν τέτοια ἀγαθά μᾶς προσφέρει ἡ βασίλισσα αὐτή τῶν ἀρετῶν, ἄς τή δεχθοῦμε χωρίς καμιά κατήφεια, χωρίς κανένα γογγυσμό. Ὅλοι πρόθυμα ἄς εὐωχηθοῦμε στό πνευματικό τραπέζι, πού μᾶς παραθέτει, μᾶς προτρέπει ὁ Μέγας Βασίλειος, γιά νά μᾶς ἐξαγνίσει καί νά μᾶς προετοιμάσει γιά τήν αἰώνια θεία εὐφροσύνη τοῦ Παραδείσου… Τελικά, νηστεύω σημαίνει μόνο ἕνα πράγμα: πεινάω. Πεινάω γιά τό Θεό!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου